Nowa atrakcja na kulturalnej mapie Poznania otwiera się dla publiczności już w ten weekend: 24-26 września. Na zwiedzających czeka intelektualne wyzwanie, przygotowane dla nich na nowoczesnej, obfitującej w multimedia ekspozycji. Będzie to opowieść o wydarzeniach, które wpłynęły na przebieg II wojny światowej i zbudowały podstawy świata cyfrowego, w którym dziś żyjemy.
Nowo otwarte Centrum Szyfrów Enigma zlokalizowane jest przy ul. Św. Marcin 78, w gmachu Collegium Martineum, gdzie w czasach PRL mieściła się siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Przed wojną znajdował się w tym miejscu budynek biura szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Pracowali w nim Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski - matematycy, którzy złamali kod niemieckiej maszyny szyfrującej, absolwenci Uniwersytetu Poznańskiego.
Centrum łączy historię ze współczesnością. Opowiada o wciąż mało znanym sukcesie polskich matematyków i ich wkładzie w triumf aliantów. Upowszechnia go i osadza w historii szyfrów oraz zmian technologicznych - rozwoju świata komputerów i informatyki.
- 24 września 2021 roku to dzień, na który od wielu lat czekało bardzo dużo osób nie tylko w naszym mieście czy regionie, ale też w kraju - mówi Mariusz Wiśniewski, zastępca prezydenta Poznania. - Wreszcie mamy miejsce, które w nowoczesny i przemyślany sposób upamiętni wkład Polaków w złamanie kodu Enigmy. Szczególnie cieszy, że ta placówka mieści się w stolicy Wielkopolski. W ten sposób chcemy pokazać, że droga aliantów do zwycięstwa zaczęła się w Poznaniu. To także oddanie honoru naszemu miastu, Uniwersytetowi Poznańskiemu i wszystkim ludziom, którzy przed wojną stworzyli kurs szyfrów, jaki kończyli nasi bohaterowie.
Od starożytności po współczesność
Ekspozycja CSE składa się z trzech części. W pierwszej przedstawiono historię szyfrów na przestrzeni dziejów. Zwiedzający poznają tu szczegóły najpowszechniej stosowanych szyfrów i spróbują własnych sił w sztuce utajniania informacji, np. za pomocą szyfru Cezara lub bardziej zaawansowanych technik. Przejdą więc szybki kurs szyfrów, podobny do tego, jaki był udziałem polskich kryptologów w 1929 roku w ramach tajnego kursu zorganizowanego przez Uniwersytet Poznański.
W drugiej części stałej wystawy pokazana zostanie historia złamania kodów Enigmy przez polskich matematyków. Opowiedziana zostanie historia ich zasług, odkryć oraz maszyn służących do walki z szyfrem Enigmy, takich jak cyklometr, bomba Rejewskiego czy płachty Zygalskiego. Poruszony zostanie także wątek dalszych prac nad łamaniem hitlerowskich szyfrów, jakie prowadzili Francuzi, Brytyjczycy i Amerykanie.
Trzecia część ekspozycji pokazuje rewolucję informatyczną, która dokonała się po II wojnie światowej za sprawą wytężonej pracy kryptologów i trwa do dziś.
Na ekspozycji oglądać będzie można wypożyczoną z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu oryginalną niemiecką maszynę szyfrującą, opatrzoną sygnaturą K574. Tego typu modele używane były m.in. w handlu oraz przez szwajcarskie wojsko i dyplomację.
Ważną rolę w działalności CSE odgrywa również Mediateka. To autonomiczna część placówki, adresowana do osób pragnących poszerzyć swoją wiedzę na temat historii złamania szyfrów Enigmy. W Mediatece gromadzone są wszelkiego rodzaju materiały cyfrowe i książkowe na ten temat. Prowadzona tam będzie także działalność edukacyjna, skierowana przede wszystkim do uczniów i rodzin z dziećmi.
Centrum Szyfrów Enigma jest dostępne i przyjazne dla osób z niepełnosprawnościami, rodzin z dziećmi oraz osób starszych - ekspozycja jest dostosowana do potrzeb każdej z tych grup. CSE wzbogaci ofertę kulturalną i turystyczną śródmieścia Poznania. Służyć temu mają wydarzenia edukacyjne, naukowe i kulturalne, organizowane we współpracy ze śródmiejskimi społecznikami, uczelniami, innymi placówkami muzealnymi i organizacjami społecznymi.
Działaniom CSE przyświeca hasło "Prawdziwa historia. Wyzwanie dla umysłu".
Weekend otwarcia
W piątek, 24 września o godz. 12:00 odbyła się oficjalna inauguracja działalności Centrum Szyfrów Enigma. Wzięli w niej udział m.in. Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania, Marek Woźniak, marszałek województwa wielkopolskiego, Grzegorz Ganowicz, przewodniczący Rady Miasta Poznania, prof. UAM dr hab. Tadeusz Wallas - prorektor ds. kadr i rozwoju Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Mariusz Wiśniewski - zastępca prezydenta Poznania, dr Monika Herkt, dyrektor Poznańskiego Centrum Dziedzictwa, Barbara Sajnaj, skarbnik Miasta Poznania, prof. UAM dr hab. Andrzej Lesicki, były rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także przedstawiciele rodzin kryptologów, Biura Koordynacji Projektów i Rewitalizacji Miasta UMP oraz wykonawcy inwestycji.
Oprócz oficjalnej uroczystości otwarcia, w piątek, o godz. 20.00 odbędzie się plenerowe widowisko multimedialne z użyciem technik 3D, które rozegra się na fasadzie budynku Collegium Martineum. Wydarzenie zatytułowane "Brzmienia Szyfrów", rozpocznie się od premiery utworu muzycznego Patryka Piłasiewicza, związanego z Poznaniem muzyka i kompozytora, który realizuje projekt upamiętniający złamanie szyfru Enigmy przez Polaków. Artyście towarzyszyć będzie Skalpel - duet nu jazzowy, stworzony przez Marcina Cichego i Igora Pudło. Muzycy, którzy w swoich utworach użyją sampli maszyn szyfrujących, wystąpią w samym sercu wystawy, tuż obok bomby Rejewskiego i "pod rotorami" Enigmy. Zgromadzona przed budynkiem publiczność będzie mogła uczestniczyć w relacji na żywo z koncertu, transmitowanej z wnętrza Centrum. Całość będzie można oglądać także na Facebooku CSE.
Dzwi Centrum Szyfrów Enigma zostaną otwarte dla puliczności w sobotę, 25 września. Tego dnia będzie można wziąć udział w wyjątkowym nocnym zwiedzaniu CSE, które potrwa aż do północy. W sobotę, w formie gry terenowej, zorganizowany zostanie również tajny kurs szyfrów. Co więcej, zwiedzający będą mogli zarówno w sobotę, jak i niedzielę wziąć udział w specjalnych oprowadzaniach po Collegium Martineum i poznać historię tego miejsca.
W sobotę ekspozycja będzie czynna w godz. 10.00 - 18.00 (ostatnie wejście o 17.00), a także w godz. 19.00 - 24.00 (ostatnie wejście o 23.00). W niedzielę zaś zwiedzić CSE będzie można w godz. 10.00 - 18.00 (ostatnie wejście o 17.00). W weekend bilety na ekspozycję będą dostępne w specjalnych cenach: normalny - 10 zł; ulgowy - 7 zł; rodzinny - 20 zł (5 osób). Wejściówki dostępne będą od piątku, 24 września (od godz. 12.00) na stronie www.csenigma.pl, a także w dniu wydarzenia stacjonarnie w kasach.
Na zakończenie weekendu otwarcia, w niedzielny wieczór, o godz. 20:00 rozpocznie się spektakl wizualno-dźwię̨kowy "Czy świat potrwa jeszcze trzy kwadranse?...", dedykowany Henrykowi Zygalskiemu i jego partnerce Bercie Blofield. Przedsięwzięcie będzie transmitowane online na Facebooku CSE.
Szczegółowe informacje o programie otwarcia placówki są dostępne na stronie Centrum.
Temat upamiętnienia w Poznaniu intelektualnego wyczyn trzech absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego podjął jako pierwszy w 2010 roku na antenie Radia Merkury jego ówczesny dziennikarz Szymon Mazur. Wskazał na fakt, że właśnie w Poznaniu studiowali oni matematykę i kryptologię pod okiem prof. Zdzisława Krygowskiego, a potem to w poznańskiej filii Biura Szyfrów Wojska Polskiego przy ówczesnych Wałach Kościuszki rozpoczęli pierwsze prace nad nowymi niemieckimi szyframi maszyny Enigma.
Koszt zaprojektowania i realizacji Centrum Szyfrów Enigma to ponad 30 mln zł, z czego ok. 16 mln pochodzi z budżetu Miasta, ponad 4 mln przeznaczył na inwestycję Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a niewiele ponad 10 mln pochodzi ze środków Unii Europejskiej.
Prace budowlane i ekspozycyjne w Centrum Szyfrów Enigma wykonało konsorcjum firm w składzie Atrem S.A., Firma Budowlana Eugeniusz Dota oraz New Amsterdam Sp. z o. o. Prace remontowo-adaptacyjne we wnętrzach Collegium Martineum ruszyły w 2020 roku. Ukończono je w lipcu 2021 roku.
Operatorem CSE jest Poznańskie Centrum Dziedzictwa - miejska instytucja kultury zarządzająca: Bramą Poznania, Traktem Królewsko-Cesarskim, Galerią Śluza czy Fest Fyrtlem.
W związku z widowiskiem multimedialnym, które odbędzie się w piątek o godz. 20:00 zamknięty dla ruchu pojazdów będzie krótki odcinek ul. Kościuszki przed skrzyżowaniem z ul. Święty Marcin od strony ul. Fredry. Czasowa zmiana organizacji ruchu odbędzie się w godz. od ok. 19:00 do 23:00. Odcinek ul. Kościuszki od ul. Fredry do miejsca zamknięcia będzie w tym czasie dwukierunkowy. Objazd zamkniętego odcinka wyznaczono ul. Fredry, Gwarną i Św. Marcin.
JZ